maandag 26 mei 2014

Gemeen

Je hebt twee soorten 'gemeen'. Namelijk 'gemeen' als 'niet aardig, vals' en 'gemeen' als 'gemeenschappelijk'. Zoals je nu inmiddels waarschijnlijk al wel verwacht, hebben deze twee betekenissen met elkaar te maken, ook al lijken ze qua betekenis niet direct op elkaar.

Gemeenschappelijk

De oorspronkelijke betekenis van 'gemeen' was alleen 'gemeenschappelijk, algemeen'. Het had dus vroeger nog niet de betekenis 'onaardig'. Pas vanaf de 18e eeuw heeft het woord ook de betekenis 'vals' gekregen.

Vals

Uit de betekenis 'gemeenschappelijk' ontwikkelde zich namelijk het gevoel dat het 'niet uitzonderlijk of bijzonder' was en dus 'gewoon' of 'alledaags'. Als gevolg van de minachting die er was voor laag geplaatste mensen (en dus voor 'het gewone, het alledaagse') en voor het mindere in het algemeen, kwamen de betekenissen 'laag-bij-de-gronds', 'laag' en 'slecht' naar boven, waaruit het uiteindelijke 'vals' is ontstaan, zoals wij het nu ook kennen als één van de twee betekenissen van 'gemeen'. Die twee betekenissen hebben dus zeker wel wat met elkaar gemeen!

maandag 19 mei 2014

Een paar tussendoortjes...

Er zijn van die woorden die eigenlijk heel makkelijk te verklaren zijn, maar waar je gewoon nooit echt over nadenkt. Daarom besteed ik dit keer wel aandacht aan een paar van dat soort woorden. Ik noem ze maar even tussendoortjes omdat ze wat minder diep gaan dan de gebruikelijke woorden op deze blog :)

Gratis

Gratis is een heel geliefd woord bij Nederlanders. De herkomst is niet zo moeilijk, maar je moet net even de link leggen. Het woord 'gratis' komt gewoon van dezelfde stam als 'gratie' (gunst). 'Gratis' is dus eigenlijk iets dat uit gunst/goedheid gegeven wordt. 

Ontdekken

Ook ontdekken is vrij simpel te verklaren. Als je denkt aan het woord 'bedekken', is dat eigenlijk het tegenovergestelde van 'ontdekken'. Als je iets 'bedekt' maak je het namelijk verborgen, maar als je iets 'ont-dekt', haal je het juist uit het verborgene tevoorschijn. En dat is precies wat er gebeurt bij een ontdekking.

Boeien

Dit is echt een mooi voorbeeld van beeldspraak. De letterlijke betekenis van 'boeien' is natuurlijk 'in de boeien slaan', en als je in de boeien geslagen wordt, word je vastgehouden. Zo gaat dat ook bij de figuurlijke betekenis van 'boeien'. Als je bijvoorbeeld door een situatie of iets dat je ziet of hoort geboeid raakt, word je ook vastgehouden. Alleen dan niet in levende lijve, maar wat betreft je aandacht. Leuk hè. 

Laptop

Oké, dit is wel een woord waarvoor je iets meer achtergrondinformatie moet hebben, want je moet weten wat het Engelse woord 'lap' betekent. Maar als je dat weet, is het een heel logisch woord. 'Lap' betekent namelijk 'schoot'. En inderdaad, 'lap' + 'top' = 'boven op je schoot', wat juist zo handig is aan een laptop. 

Er zijn nog veel meer van dit soort woorden. En als je een woord hebt wat je graag wilt weten, maar je komt er niet uit, laat het me dan weten via het contactformulier aan de rechterkant, of laat hieronder een bericht achter! 

maandag 12 mei 2014

Hartstikke

We gebruiken het hartstikke vaak, omdat we het in hartstikke veel situaties kunnen gebruiken, maar eigenlijk is het gewoon een hartstikke raar woord. Hartstikke. Hart-stikke. Raar hè.

Hartsteke

Het oorspronkelijke 'hartstikke' kon helemaal niet voor zoveel situaties gebruikt worden. Eigenlijk kon het maar voor één situatie gebruikt worden. Er wordt namelijk vermoed dat er vroeger een uitdrukking was, namelijk 'bi hartsteke dood', oftewel 'dood door een steek in het hart'. Dat 'hartsteke' werd toen dus alleen in combinatie met 'dood' gebruikt.

Hartstikke

Uit dat 'bi hartsteke dood' is 'hartsteke dood' ontstaan. Na verloop van tijd werd het 'hartsteke' in 'hartsteke dood' steeds meer opgevat als een versterking. Want '(bi) hartsteke dood' is natuurlijk hetzelfde als morsdood, oftewel heel erg dood. Omdat het opgevat werd als versterking van het woord erna, en niet meer als oorzaak of manier voor het woord erna, kon het woord 'hartsteke' zich losmaken van 'dood' en werd het zelfstandig. Wij kennen het nu natuurlijk wel als 'hartstikke' en niet als 'hartsteke', maar die overgang is niet zo moeilijk om je voor te stellen. Vooral doordat de klemtoon op 'hart' ligt, gaat dat 'ste' vanzelf al een beetje op 'sti' lijken. En doordat het toen zelfstandig is geworden, kunnen wij het nu in eigenlijk alle combinaties gebruiken. Hartstikke handig toch, zo'n ontwikkeling? 

maandag 5 mei 2014

Ervaren

De hele dag door ervaren we dingen. We ruiken geuren, zien dingen, voelen voorwerpen. En als we iets groters meemaken dan het ruiken van een geur, noemen we het een 'ervaring'. Maar hoe zit dit woord eigenlijk in elkaar?

Er-varen

Net als bij het woord 'vaarwel' zit ook in dit woord het woord 'varen', dat vroeger 'gaan' betekende. 
Het 'er' in 'ervaren' betekende vroeger in het Middelhoogduits 'door'. Letterlijk betekent 'ervaren' dus 'gaan door', 'doorreizen'. 

Van doorreizen naar meemaken

Het is niet zo raar dat de betekenis zich van 'reizen door' naar 'meemaken' ontwikkeld heeft. Uit de betekenis 'reizen door' ontstond de betekenis 'een streek leren kennen'. Van daaruit ontwikkelde de betekenis zich naar het algemenere 'leren kennen', 'aan de weet komen' en 'bemerken', 'aantreffen'. Ten slotte ontwikkelde de betekenis zich tot hoe wij het nu kennen: 'ondervinden', 'meemaken'. Een ervaring is in onze betekenis dus altijd iets persoonlijks, maar in de oorspronkelijke betekenis niet.