Herfst

Naar aanleiding van de blogpost van vorige week over lente kwam de vraag van Karlo of zomer, herfst en winter ook zo'n soort betekenis hadden. Deze blogpost behandelt de herfst.

Oogsttijd

'Herfst' houdt verband met het Oudhoogduitse 'herbist' en het Oudengelse 'haerfest'. Deze woorden betekenden echter geen 'herfst', maar 'oogsttijd'. 

Oogst of herfst

Later is die basisbetekenis 'oogsttijd' opgesplitst in 'herfst' en 'oogst'. In sommige landen, zoals in Nederland dus, betekent het herfst. In andere landen, zoals in Engeland, betekent het oogst (harvest). Maar aan de woorden (herfst/harvest) kun je nog zien dat ze wel dezelfde basis hebben.

Lente

Het is officieel weer lente! Astronomisch gezien begint de lente wanneer de dag en nacht precies even lang zijn. Dit valt bijna altijd op 20 maart. Wat betekent 'lente' letterlijk?

*langa-tina-

Het woord 'lente' kwam in het middelnederlands voor als 'lenten'. Oudere vormen uit het oudhoogduits waren 'lenzin, lengizi(n), langez'. Over het algemeen wordt aangenomen dat al deze vormen terug te voeren zijn tot de oude stam-vorm '*langa-tina-'.

Langere dagen

'*langa-tina-' betekent letterlijk 'lange dagen'. Niet verrassend: de lente is de periode waarin de dagen langer worden. Het begin van de lente op 20 maart, het punt vanaf wanneer de dagen langer worden dan de nachten, is dan ook precies het goede moment als je kijkt naar de letterlijke betekenis van 'lente'.

Voor spek en bonen

Als je 'voor spek en bonen' meedoet, betekent het dat je niet echt serieus meedoet. Een doodgewone uitdrukking in het Nederlands. Maar eigenlijk is het best gek, als je er even bij stil staat. Want waarom spek en bonen?

Loon

Waarschijnlijk betekent de uitdrukking oorspronkelijk 'geen loon maar alleen de kost verdienen'. Mensen die 'voor spek en bonen' werkten, kregen dus geen geld maar alleen een stevig maal, bestaande uit, jawel, spek en bonen.

Niet serieus meedoen

Hoe is de betekenis die wij nu kennen, namelijk 'niet serieus meedoen', dan ontstaan? Mensen die eten als loon kregen in plaats van geld, hadden waarschijnlijk niet de beste banen of de hoogste functies. Als je het zo bekijkt deden ze dus niet echt serieus mee. Na verloop van tijd is de betekenis algemener geworden en nu slaat de uitdrukking niet meer alleen op de banenwereld, maar kan het bij alle onderwerpen gebruikt worden.

Ezelsbrug

Wie gebruikt ze niet? Ezelsbruggetjes zijn altijd erg handig om iets beter te kunnen onthouden. Maar wat een gek woord eigenlijk. Hoe zorgen een ezel en een brug ervoor dat je iets beter onthoudt?

Ezel over een brug

Plinius (eerste eeuw n.C.) heeft het over ezelinnen die niet over een brug willen gaan als ze het water onder zich kunnen zien. Ze moeten dan ondersteund worden. Dit gegeven heeft geleid tot de figuurlijke 'ezelsbrug', die gebruikt wordt als iemand ondersteund moet worden (net als de ezel).

Ezelsbrug

Een 'ezelsbrug' in figuurlijke zin, een hulpmiddel om iets te onthouden, kwam het eerst voor in de logica. Daar werd gesproken van een 'pons asinorum' (brug van ezels) als de leerling in de logica met bepaalde hulpmiddelen ondersteund moest worden. Uiteindelijk is de uitdrukking niet beperkt gebleven tot de logica. Tegenwoordig kan een ezelsbrug bij alles ingezet worden, gelukkig maar.