Toverspreuken 2 - Hokus pokus

Het tweede deel in de serie over toverspreuken gaat over de uitspraak 'hokus pokus'. In de vorige blogpost over abracadabra werd al duidelijk dat een toverspreuk niet altijd makkelijk terug te leiden is tot waar het vandaan komt. De spreuken zijn al zó oud! Maar wie weet is de herkomst van 'hokus pokus' makkelijker te vinden. Waar komt de spreuk vandaan?

Deel 1 gemist? Lees hier alles over abracadabra.

Pseudo-Latijn

Tja, ook over dit woord zijn meerdere theorieën. De eerste theorie beweert dat 'hokus pokus' een verbastering is van 'hax pax max (deus adimax'). Dit was nep-Latijn wat goochelaars in de Middeleeuwen gebruikten om indruk te maken op hun publiek. Zelf denk ik echter niet dat deze theorie het bij het juiste eind heeft.

Katholieke mis

Volgens de tweede theorie, de theorie die ik geneigd ben te geloven, is 'hokus pokus' ontstaan tijdens de Middeleeuwen uit het Latijn dat tijdens een katholieke mis werd gebruikt, en wel bij de viering van de eucharisatie. Dan werden namelijk de woorden 'hoc est enim corpus meum' (dit is immers mijn lichaam) uitgesproken, waarbij de priester het brood brak. Het brood veranderde dan in het lichaam van Christus. In onze tijd heeft de Rooms-Katholieke kerk meer aandacht voor het geestelijke aspect van deze wezensverandering, maar in de Middeleeuwen werd het gezien als magisch ritueel, waarbij het brood werkelijk in het lichaam van Christus veranderde. 

Het magische werd versterkt doordat de priester met zijn rug naar de menigte stond en de gelovigen niet konden zien wat er gebeurde tijdens het uitspreken van deze woorden. Bovendien begreep de gemiddelde burger geen Latijn, met als gevolg dat deze zin al gauw opgevat werd als een toverspreuk en verbasterd werd tot 'hokus pokus'.

Hokus pokus ... pilatus pas!

En waarom ik nou deze tweede theorie geloofwaardiger vind dan de eerste? Daar heb ik eigenlijk twee redenen voor. Niet alleen vraagt het redelijk wat voorstellingsvermogen om 'hax pax max' van de eerste theorie te zien verbasteren in 'hokus pokus', ook geeft deze eerste theorie geen verklaring voor 'pilatus pas', wat vaak enthousiast achter 'hokus pokus' aan wordt gegooid. De tweede theorie daarentegen geeft een waterdichte reden. Want wat werd er na 'hoc est enim corpum meum' uitgesproken in de mis? Juist, 'sub Pontio Pilato passus est' (die onder Pontius Pilatus geleden heeft). 

Zo klaar als een klontje. Weer een toverspreuk ontgoocheld!

Ben je nou ook benieuwd geworden naar 'simsalabim' en 'sesam open u'? Houd dan de blog goed in de gaten of subscribe in de balk rechts, zodat je een mailtje krijgt wanneer er een update komt :)