maandag 23 februari 2015

Cadeau

Het is altijd leuk om cadeautjes te krijgen. Of zou je moeten zeggen: kadootjes? Want ook deze versie wordt door sommigen gebruikt. Het is wel makkelijker om te spellen, dat moet ik toegeven, maar wat mij betreft houden we het bij de originele Franse vorm.

Versierde hoofdletter

'Cadeau' is namelijk, net zoals woorden als bureau en croissant, een Frans leenwoord. Maar oorspronkelijk (rond 1416) betekende het niet 'geschenk', zoals wij het kennen. Het woord 'cadeau' komt namelijk van het Latijnse 'caput', dat 'hoofd' betekende. Van dat 'caput' werd het verkleinwoord 'capitellus' (hoofdje) gemaakt en vandaar werd het Provençaalse 'capdel' (hoofd, chef, hoofdletter) gevormd. 'Cadeau' betekende oorspronkelijk 'versierde hoofdletter (aan het begin van een boek)'.

Geschenk

Maar hoe is het dan mogelijk dat wij nu de betekenis 'geschenk' voor 'cadeau' hebben? Dat is nogal een verandering. Het veranderde dan ook niet van de ene op de andere dag. De betekenis werd steeds een beetje aangepast. Waar het eerst 'versierde hoofdletter' betekende, werd de betekenis daarna algemener 'versiering die wordt aangeboden'. Vanuit die betekenis kwam de betekenis 'vermaak (denk aan muziek, dans) dat wordt aangeboden (aan een dame)'. En zo kwam de betekenis uiteindelijk tot hoe wij het nu kennen, het algemene 'geschenk'. 

maandag 16 februari 2015

Moeder en materiaal - de overeenkomst

Hanneke kwam met de vraag of 'moeder' misschien een woord was voor m'n blog. In eerste instantie wist ik niet of ik er wat van kon maken, omdat de etymologie van 'moeder' niet erg bijzonder is, maar toen kwam ik toch op iets leuks. Want wist jij dat het woord 'moeder' en 'materiaal' iets met elkaar te maken hebben?

Moeder

Het woord 'moeder' komt van het Latijnse 'mater'. Ook onder andere het Franse 'mère', Duitse 'Mutter' en Engelse 'mother' hebben met dit woord te maken. Dit 'mater' betekende echter niet alleen 'moeder', maar ook 'bron, oorsprong'. Aangezien de moeder ook de bron van nieuw leven is, is deze betekenis nog niet zo gek. 

Materiaal

Ook ons woord 'materiaal' heeft met dit 'mater' te maken, in de zin van 'bron, oorsprong'. 'Materiaal' is namelijk afgeleid van het Latijnse 'materialis', dat 'behorend tot de grondstof' betekende. Dit was afgeleid van 'materia', dat de betekenis 'grondstof, bouwstof' had. Als je nog verder terug in de tijd gaat, blijkt het dat 'materia' is afgeleid van hetzelfde 'mater' als waar wij het woord 'moeder' van afgeleid hebben. Twee woorden met dezelfde bron dus.  

Bedankt voor je suggestie Hanneke!

maandag 9 februari 2015

Kapper

Als je erover nadenkt is het best gek. Een kapper knipt je haren, maar heet niet eens een knipper. Wat heeft een kapper met een kap te maken? Waarom heet hij/zij een 'kapper'?

Hoofddeksel

Het woord 'kapper' is afgeleid van 'kap', een hoofddeksel. Dat komt van het Latijnse 'cappa', wat ook 'hoofddeksel' betekende. Ook ons woord 'capuchon' heeft hiermee te maken. Verder zie je de betekenis 'hoofddeksel' nog terug in het woord 'cape': 'mantel met capuchon'. 

Het haar opmaken

Oorspronkelijk (rond 1690) was een 'kapper' iemand die vrouwen een sierlijke hoofdbedekking opzette, wat toen de gewoonte was. Een 'kapsel' was dan ook een vrouwelijke hoofdbedekking, een mooie hoed bijvoorbeeld. Later werd de betekenis van 'kappen' algemener en ging het 'het haar opmaken' betekenen, met of zonder behulp van een kap. Van daaruit ging de betekenis ook op mannen betrekking hebben. Vandaar dat wij onze knippers nu nog steeds kappers noemen!

maandag 2 februari 2015

Klaar is kees!

Je hoort het vaak genoeg: klaar is Kees. Of met een andere naam, om het persoonlijker te maken. Waarom heeft Kees zo'n standaard plekje veroverd in de taal? En kun je 'Kees' eigenlijk wel vervangen door een andere naam?

Kaas

Hoewel het inmiddels wel zo opgevat wordt, is 'Kees' niet een eigennaam in deze uitroep. Het is namelijk een dialectvorm van 'kaas'. 'Klaar is kees' betekent dus letterlijk 'klaar is de kaas', oftewel, 'het werk is af'.

Woordspeling

Toch waren degenen die deze uitroep in omloop brachten zich waarschijnlijk ook wel bewust van de dubbele betekenis van 'Kees'. Een bewijs daarvoor is dat de zegswijze in het Nederduitsch als volgt ging: do wêr de Kâs klâr en klâr is d' Kês. Oftewel: toen was de kaas klaar en klaar is de kaas/Kees. Dat de uitdrukking 'klaar is Kees' is geworden, is dus eigenlijk gewoon een woordgrapje geweest. Dus ja, je kunt het vervangen door een andere naam, zolang je daarmee maar niet bedoelt dat diegene als kaas is :)