Op stel en sprong

Dit keer maar weer eens een uitdrukking. Sifra vroeg zich namelijk af waar 'op stel en sprong' vandaan komt. Deze uitdrukking heeft de betekenis 'binnen korte tijd, meteen'. Soms heeft het ook de negatieve bijbetekenis 'ongeduldig' (het moest allemaal weer op stel en sprong gebeuren...). Maar wat heeft dat met 'stel' en een 'sprong' te maken?

Op stel

Het eerste deel 'op stel' komt waarschijnlijk van het werkwoord '(zich) stellen' oftewel '(zich) plaatsen'. De uitdrukking was overigens vroeger niet 'op stel en sprong', maar 'op een stel en (een) sprong' en kwam al voor in de zeventiende eeuw.

Stel en sprong

'Op stel en sprong' betekende oorspronkelijk dus waarschijnlijk zoiets als 'de tijd die nodig is om klaar te gaan staan en te springen'. Daar was maar een erg korte tijd voor nodig, vandaar de betekenis 'meteen' die eruit voortgekomen is. Bedankt voor je suggestie Sifra!

Rietje

Als kind vond ik rietjes heel leuk. Het liefst had ik er twee tegelijk in mijn glas. En nog steeds vind ik rietjes leuk staan, ook al gebruik ik ze zelf bijna nooit meer. Waarom heet het eigenlijk een 'rietje'?

Riet

'Rietje' is, zoals je misschien al gedacht had, een verkleinwoord van 'riet'. Riet in de zin van de lange grassoort, ja. Dit woord is waarschijnlijk verwant met het Duitse 'rütteln' (schudden), wat sloeg op het heen en weer bewegen van riet in de wind.

Rietje

Maar wat is nou de overeenkomst tussen 'riet' en 'rietje'? Het zit zo: beide hebben een holle binnenkant. Waar wij nu uit drinken (een rietje) noemen wij zo omdat het net als riet een lange ronde stengel met een holle binnenkant is, alleen dan wat kleiner.

Drop

Nederland, kaasland. Maar ook hagelslagland, stroopwafelland en dropland. Want we kunnen er wat van. Wist je dat de gemiddelde Nederlander gemiddeld 2 kilo drop per jaar eet? Dat is ongeveer 34 miljoen kilo drop met z'n allen. Waar komt het woord 'drop' vandaan?

Druppel

Het woord 'drop' slaat eigenlijk op de betekenis 'druppel, klein bolletje'. Nu nog steeds kunnen wij 'een druppel regen' zeggen, maar ook 'een drop regen', ook al wordt dat lang niet zo veel meer gebruikt. In het Engels zie je deze betekenis van 'drop' echter nog steeds in het dagelijks taalgebruik terug ('raindrop') In de context van drop als lekkernij, ging het om 'een drop zoethoutwortelextract'.

Zoethout

Drop bestond oorspronkelijk namelijk uit zoethoutwortelextract. Uit de wortel van de zoethoutboom werd sap gehaald, dat in verdikte vorm en als bolletje (een drop) verkocht werd. De hoeststillende werking was toen al bekend. Eerst werd het alleen verkocht als geneesmiddel, maar al in de tweede helft van de 19e eeuw werd het steeds meer als lekkernij gegeten. Toen is ook het verkleinwoord 'dropje' ontstaan, om het snoep telbaar te maken. 

Legende en legenda

Albert kwam met een leuke vraag: hebben 'legende' en 'legenda' iets met elkaar te maken, en zo ja, wat dan? Ik was zelf ook meteen erg benieuwd. Dus hier komt het verhaal. Bedankt voor je suggestie Albert!

Legenda en legende vroeger

'Legenda' is Middeleeuws Latijn en betekent letterlijk 'dat wat gelezen moet worden', van het Latijnse 'legere', dat 'lezen' betekende.  'Legende' daarentegen, is een jonger woord dat is afgeleid van 'legenda' en dat lange tijd zowel 'verklaring van symbolen' als 'heiligenverhaal' heeft betekend. 

Legenda en legende nu

'Legende' werd dus lange tijd gebruikt voor twee betekenissen. 'Dat wat gelezen moet worden' was blijkbaar zowel een verklaring van symbolen, als een verhaal over het leven en lijden van heiligen (dat verhaal werd dan gelezen op de gedenkdag van die heilige). Vanuit de betekenis 'heiligenverhalen', oftewel 'wonderverhalen' werd 'legende' later ook gebruikt voor elke poëtische voorstelling vanuit kerkelijke hoek. Nog weer later werd 'legende' ook gebruikt voor wereldlijke voorstellingen (voor die tijd werd een wereldlijke voorstelling altijd met 'sage' aangeduid) en werd een 'legende' steeds meer als iets historisch ongeloofwaardig gezien, een soort mooi mysterieus sprookje.  

Pas in de tweede helft van de 20ste eeuw (1984) is het woord 'legenda' weer ingevoerd, om een duidelijk onderscheid te kunnen maken tussen de twee betekenissen.