Oost-Indisch doof

Albert vroeg zich af waar de uitdrukking 'Oost-Indisch doof' vandaan komt. Dit wordt gezegd als iemand net doet alsof hij iets niet heeft gehoord, terwijl hij het eigenlijk wel heeft gehoord. Het is dus eigenlijk gewoon selectief luisteren. Waarom noemen we het zo?

Koloniaal verleden

De uitdrukking heeft te maken met het koloniale verleden van Nederland. Oost-Indië, beter bekend als Nederlands-Indië, was namelijk een paar honderd jaar een kolonie van Nederland. Er zijn echter drie theorieën hoe deze uitdrukking ontstaan is. 

Beleefdheid

De uitdrukking 'Oost-Indisch doof' heeft mogelijk te maken met het feit dat het voor Indiërs onbeleefd was om 'nee' te zeggen volgens hun traditie (de 'adat'). Door net te doen alsof ze je niet hoorden, konden ze tijd winnen om te onderhandelen of gewoon om geen 'nee' te hoeven zeggen. Ook zouden de Indische vorsten zich bewust van de domme houden bij onderhandelingen met Nederland, om uitstel te winnen.

Traagheid

Er wordt ook wel beweerd dat arbeiders op de plantages bewust niet luisterden naar hun Nederlandse opdrachtgevers. Dit zou te wijten zijn aan 'hun natuurlijke traagheid door de hete luchtsgesteldheid', zoals vermeld wordt in het Spreekwoordenboek der Nederlandsche taal uit 1858.

Test

De laatste verklaring stelt dat het 'Oost-Indisch doof' zijn niet sloeg op de Indiërs, maar op de Nederlanders zelf, en in het bijzonder de matrozen. Zo zouden zij bij thuiskomst uit Nederlands-Indië net doen alsof ze doof waren, om te testen of hun familie nog wel echt blij was om hun te zien. Ook zou er de uitdrukking 'Oost-Indisch arm' hebben bestaan, waarbij de matrozen net deden of ze arm waren. 

Welke verklaring het bij het juiste eind heeft is moeilijk te zeggen. Misschien zit er in alle drie wel een kern van waarheid. Eén ding is zeker: het koloniale verleden laat ons nog steeds niet met rust, ook niet in de taal. 

Bevallen

We kennen het in twee betekenissen: 'een kind krijgen' en 'behagen'. Waarom heeft 'bevallen' beide betekenissen? Hebben ze iets met elkaar te maken?

Baren

Beide betekenissen hebben zeker met elkaar te maken, want ze komen van hetzelfde 'bevallen'. Dit betekende vroeger 'vallen, op iets neervallen'. De betekenis 'een kind baren' komt van het middelnederlandse 'bevallen ende van enen kinde genesen', dat 'te bed gaan liggen en van een kind verlost worden' betekende. Dit is uiteindelijk ingekort tot 'bevallen', wat wij nu niet alleen meer opvatten als 'op bed gaan liggen', maar ook als 'een kind baren'.

Behagen

De betekenis 'behagen' komt waarschijnlijk van de uitdrukking 'het bevallet mi wale' (het lot valt gunstig voor mij). Dit werd gezegd bij het dobbelen, als de dobbelsteen goed terecht kwam. Het schijnt uit het oude krijgersleven te komen, waarin de buit door het lot verdeeld werd. Vanuit die betekenis is het niet zo'n grote stap naar 'goed bekomen, behagen', zoals wij het nu kennen.

Schiphol

Raar woord hè? Ik heb me al vaak afgevraagd waarom 'Schiphol' zo heet. Maar nu weet ik eindelijk het antwoord :)

Sciphol

Al in het jaar 1447 komt het woord 'sciphol' voor, ook al bestonden er toen nog helemaal geen vliegtuigen. 'Sciphol' sloeg op de noordoostelijke hoek van wat toen nog het Haarlemmermeer was (voordat daar een polder kwam). Er zijn echter twee verklaringen waarom dat stuk zo heette. Eén daarvan is dat het een toevluchtsoord voor schepen was tijdens een storm ('hol' sloeg dan op 'hal' (vergelijk met Engelse 'hall'), een veilige plek dus). De andere verklaring is juist dat die plek erg gevaarlijk was voor schepen en dat daar veel scheepsrampen waren ('hol' is een ander woord voor 'graf').

Luchthaven

Hoe dan ook, toen in 1852 het Haarlemmermeer drooggelegd was, werd het fort dat in de noordoostelijke hoek gebouwd werd 'Fort Schiphol' genoemd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd dit fort in gebruik genomen als militair vliegveld. Na de Eerste Wereldoorlog werden in sommige landen de verbouwde en afgedankte oorlogsvliegtuigen soms ook gebruikt voor post, vracht en passagiers.

KLM

Nederland wilde niet achterblijven en richtte in 1919 de 'Koninklijke Luchtvaart Maatschappij voor Nederland en Koloniën N.V.' op. In 1920 opende de KLM haar eerste lijndienst (tussen Amsterdam en Londen), met Schiphol als landingsplaats voor Amsterdam. In 1920 waren er 440 passagiers, maar in 2008 waren dat er wel 47.430.019, om precies te zijn. Het is maar goed dat we van de eventuele betekenis 'graf voor schepen' niks merken in de lucht! 

(Sinterklaas) kapoentje

Naar aanleiding van de blogpost van vorige week over het lieveheersbeestje, kwam de opmerking dat de kleine beestjes ook wel 'kapoentjes' genoemd worden. Maar waarom is dat zo? En heeft het iets te maken met 'Sinterklaas kapoentje'?

Kapoen

'Kapoen' komt van het Picardische 'capon', dat 'gesneden haan' betekende. Later kreeg het ook de betekenis 'schurk, deugniet', toen 'kapoen' een scheldnaam werd voor Joden, die sloeg op de besnijdenis.

Lieveheersbeestje

Maar wat heeft dat nou met een lieveheersbeestje te maken? Dat heeft te maken met het feit dat in de biologie kleine kevertjes ook wel 'haantjes' genoemd worden. Waarschijnlijk is dat de reden dat een ander woord voor lieveheersbeestjes 'kapoentje' is.

Sinterklaas kapoentje

'Sinterklaas kapoentje' slaat er niet op dat Sinterklaas een haan is. Hier speelt de betekenis 'schurk' meer een rol (hoe gek het ook klinkt). In de 19e eeuw bestond er namelijk een verhaal over 'Klaas kapoen', het prototype van een schurk. 'Sinterklaas kapoentje' zoals het in een kinderlied uit die tijd voorkwam, lijkt daarop gebaseerd te zijn (in een andere versie van het lied gaat het ook over 'Klaas kapoentje'). Het 'kapoentje' voor lieveheersbeestjes heeft dus niks te maken met Sinterklaas.