maandag 28 juli 2014

Straks

'Straks' en 'zometeen' zijn woorden die in het Nederlands regelmatig door elkaar worden gebruikt. Maar waar ze voor de één ongeveer hetzelfde betekenen, hebben ze voor de ander toch nog wel een beetje een verschillende bijbetekenis. 'Straks' wordt in dat geval gebruikt voor iets wat bijvoorbeeld over een uur gebeurt, en 'zometeen' voor iets dat over vijf minuten gebeurt. De herkomst van 'zometeen' is niet moeilijk, maar de herkomst van 'straks' kan nog wel wat uitleg gebruiken.

Strak

Het zal je niet verbazen, maar 'straks' heeft te maken met 'strak'. Het bijwoord 'straks' is dus gevormd door een 's' toe te voegen aan het bijvoeglijk naamwoord 'strak'. De betekenis van 'strak' was hier niet per se 'strak gespannen', maar meer 'rechtstreeks' of 'via de kortste weg'. 

Straks

Via die betekenissen 'rechtstreeks' en 'via de kortste weg' heeft zich de betekenis 'binnen korte tijd' ontwikkeld. Want als je iets via de kortste weg doet, gebeurt het snel. En als iets snel gebeurt, gebeurt het 'straks'. Dat de betekenis van 'straks' dus voor sommigen over een langer tijdsbestek gaat dan 'zometeen', komt dus niet door de letterlijke betekenis van het woord, maar is blijkbaar gewoon in de loop van de tijd erin geslopen.

maandag 21 juli 2014

Humor

Humor is voor veel mensen een belangrijk iets. Maar wist je dat het oorspronkelijk een andere betekenis had dan de betekenis die het nu heeft, dat het iets te maken had met lichaamssappen?

Middeleeuwen

'Humor' komt uit het Latijn en betekende oorspronkelijk 'vocht, sap'. In de Middeleeuwse medische wetenschap werd namelijk veel gewerkt met de gedachte dat er vier humores, vier lichaamssappen, waren in het lichaam van de mens, en dat de mate waarin een sap aanwezig was bepaalde wat voor karakter je had. De vier humores waren:

  • slijm: als het slijm (flegma) overheerste, krijgt een persoon een flegmatisch karakter en wordt dus onverstoorbaar. 'Flegma' is daardoor ook onverstoorbaarheid gaan betekenen. 
  • bloed: wanneer het bloed (sanguis) overheerste, had een persoon een sanguinisch karakter, oftewel een vurig, heethoofdig karakter.
  • gele gal: als het gele gal (cholè) overheerste, krijg je cholerische, opvliegende mensen.
  • zwarte gal: als het zwarte gal (melancholia) overheerst, heeft dat een melancholiek, een zwaarmoedig, karakter tot gevolg.

Ook het woord 'temperament' heeft met deze manier van denken te maken; 'temperamentum' betekende namelijk 'juiste hoeveelheid bij het mengen' of 'juiste maat, evenwicht'. Daar hebben wij ons woord 'temperament' vandaan, dat bij ons 'natuurlijke gemoedsgesteldheid' betekent.

Humor

Als de verhouding tussen de vier sappen goed was, was je gezond. Daardoor kreeg het woord in plaats van de betekenis 'vocht' ook de betekenis 'geestelijke toestand, stemming'. In die betekenis hebben wij in de 17e eeuw het woord 'humeur' uit het Frans overgenomen. 

Het woord 'humor' in de zin van 'vrolijkheid, grappenmakerij' hebben we echter uit het Engels overgenomen. De Engelse dichter en toneelschrijver Ben Jonson (leefde rond 1600) had namelijk een toneelstuk gemaakt waarin hij de humeuren, de grillen van de mens, belachelijk maakte door steeds één bepaalde menselijke eigenschap heel erg uit te vergroten. Dat was een heel nieuw toneelgenre, en werd 'comedy of humours' genoemd. Later ging 'humour' een bepaalde levensinstelling aanduiden, namelijk de neiging dat je het vrolijkmakende in een situatie benadrukt. En zo zitten we al heel dicht bij onze eigen betekenis van het woord 'humor'. Grappig hè :) 

maandag 7 juli 2014

Gedicht

Dit keer niet een stukje op de normale manier, maar een gedicht over wat nou precies een gedicht is. Het is eigen werk en zeker niet gebaseerd op feiten, maar puur en alleen op mijn eigen woordenspel. Maar hé, in de (bijna-)vakantie (waardoor er waarschijnlijk volgende week geen stukje zal zijn) mogen we wel een beetje rustiger aan doen toch? Die feiten kunnen we wel een keer overslaan! Geniet ervan :)

Gedicht zijnde

Een gedicht is 
gedicht
niet geschreven,
nee, gedicht
dichtgemaakt

een gedicht was
verstopt
onzichtbaar,
maar eigenlijk
ongeopend inzicht

een gedicht heeft
gedicht
onbekende leegte, 
die met het gedicht
gedicht is.