maandag 29 juni 2015

Sinaasappel

Grappig woord hè. Vooral als kind is het even wennen hoe je dit moet schrijven, met die dubbele 'a' terwijl je er misschien maar ééntje hoort. Hoe komt deze vrucht aan zo'n bijzondere naam?

Sinaas-appel

Ook al zeg je misschien 'sina-sappel', het woord moet opgedeeld worden in de delen 'sinaas' en 'appel'. Dit tweede deel is logisch, een sinaasappel is namelijk een ronde vrucht, net als een appel. Maar waarom 'sinaas'? Dat heeft te maken met het land waar ze vandaan komen. De Portugezen importeerden ze namelijk uit China: China's-appel dus. 'Appelsien' heeft hier ook mee te maken, dit is afgeleid van 'appelen (van) China'. 

Portugezen

Een leuk weetje is dat de sinaasappel in andere talen vernoemd is naar de Portugezen, die de vrucht importeerden, in plaats van naar het land van herkomst. Zo heb je het Italiaanse 'portogallo', het Roemeense 'portocală', het Griekse 'portokáli' en het Bulgaarse 'portokal'. Maar hoe het ook genoemd wordt, we bedoelen allemaal hetzelfde :) 

maandag 22 juni 2015

Afvinken

Naar aanleiding van de blogpost van vorige week, 'slavink', vroeg Lies zich af of het woord 'afvinken' ook iets met het vogeltje te maken heeft. Zou het zo zijn?

V-vormig tekentje

Als je ergens een vinkje bij zet, is het een v-vormig tekentje. Oorspronkelijk werd dit gebruikt om aan te geven dat post gecontroleerd was. Dit tekentje bestond waarschijnlijk al lang voordat het een 'vinkje' genoemd werd. Vanaf wanneer men het is gaan aanduiden met werkwoorden als 'afvinken' en 'aanvinken' is niet helemaal duidelijk. 

Vinkje

Maar waaróm ze het zo zijn gaan noemen, daar gaat het natuurlijk om in deze blog. Er zijn een paar factoren die waarschijnlijk meegespeeld hebben. Een logische reden is dat 'vink' natuurlijk met een 'v' begint, maar ja, er zijn zo veel woorden die met een 'v' beginnen. Daarom kan ik me voorstellen dat een belangrijkere factor is geweest dat de 'v' lijkt op een vliegend vogeltje. Misschien wilden ze daarom een vogelnaam met een v bedenken. Het moest bovendien een vogel zijn die niet te groot is, want het 'v-tje' is maar een klein markeringsteken. En voilà, het vinkje als naam voor het markeringsteken was geboren. 'Afvinken' heeft dus inderdaad ook iets met het vogeltje te maken. Bedankt voor je suggestie Lies! 

maandag 15 juni 2015

Slavink

Soms heeft vlees een gekke naam. Een naam waarvan je je afvraagt hoe ze eraan zijn gekomen. Een voorbeeld daarvan is 'hamburger', maar ook 'slavink' mag genoemd worden. Waarom heet een stukje gehakt in een lapje spek zo?

Sla - vink

Het lijkt te voor de hand liggend om waar te zijn, maar de slavink werd vroeger aangeprezen als een stukje vlees dat goed bij sla paste. Vandaar de naam 'sla-vink'. 'Er is volop Sla. Geniet nu eens van een lekker aangemaakt kropje Sla met heerlijke gebraden Slavinken [,] iets nieuws, waar U Uw tong bij inslikt [1952, Texelsche Courant]'.

(Blinde) vink

De vraag is natuurlijk hoe ze aan dat tweede stukje, 'vink', komen. Dit was gevormd naar analogie van het oudere 'blinde vink', gehakt dat opgerold was in een lapje (kalfs)vlees. Het werd zo genoemd omdat de kleine en gedrongen vorm van het vlees op een vink leek. Nog een interessant weetje: volgens een oud volksgeloof zongen vinken het best wanneer ze blind waren. Tot de 20ste eeuw werden vinken bewust mishandeld om hoger te eindigen in wedstrijden. Dat een vleesgerecht dus niet gewoon 'vink', maar 'blinde vink' werd genoemd, kan een verwijzing zijn naar kwaliteit. In 'slavink' zien we dit 'blinde' niet meer terug, maar desalniettemin werd het gerecht in Nederland binnen enkele jaren het populairste vleesgerecht bij een zomers maal. De slager had dus gelijk toen hij beweerde dat dit het perfecte stukje vlees voor bij de sla was.  

maandag 8 juni 2015

Artikel

Hanneke vroeg zich af waar het woord 'artikel' vandaan komt. En tja, daar ben ik zelf eigenlijk ook wel benieuwd naar. Want artikel heeft meerdere betekenissen. Denk bijvoorbeeld aan een krantenartikel, maar ook aan afgeprijsde artikelen in de winkel. Dus ik heb het opgezocht en er een blogpost over geschreven.

Artus

'Artikel' is afgeleid van het Latijnse 'artus'. Dit had niks met schrijven te maken en ook niet met winkels, maar betekende 'lid, gewricht'. Het verkleinwoord hiervan is 'articulus', waar dus het woord 'artikel' van is afgeleid, maar waar ook het woord 'articuleren' van is afgeleid (via het werkwoord 'articulare', dat 'in leden verdelen, duidelijk uitspreken' betekende). 

Articulus

Dit verkleinwoord 'articulus' kun je vertalen met 'deel van een lid'. Het was dus iets kleins. Het had ook wel de betekenis 'deel van een geschreven stuk' en daar zie je al ons krantenartikel in terug. Ook had 'artikel' de betekenis 'punt op een voorraadlijst', waaruit zich de betekenis 'koopwaar' ontwikkelde. Het komt erop neer dat een artikel iets kleins is, een onderdeel van iets groters. Bedankt voor je suggestie Hanneke!

maandag 1 juni 2015

Pyjama

Ik vergeet altijd of je 'pyjama' nou met of zonder 'j' schrijft. De officiële spelling heeft wel een 'j', maar op de een of andere manier heb ik altijd de neiging het zonder 'j' te schrijven. Hoe dan ook, het is een erg raar woord en vooral een niet-Nederlands woord. Hoe komt dit woord tot deze vorm in het Nederlands?

Pae jamah

De Nederlanders hebben dit woord ontleend aan het Engelse 'pyjama', of in meervoudsvorm 'pyjamas'. Dit 'pyjama(s)' is afgeleid van Hindi of Urdu 'pajama, pai jama', wat weer is afgeleid van het Perzische 'pae jamah'. Letterlijk betekende dit 'beenbekleding' (uit pae: 'been, voet' en jamah: 'bekleding, kledingstuk'. Handig om te onthouden als je net als ik niet wist of je 'pyjama' nou met of zonder 'j' schrijft...).

Engelse kolonisatoren

Maar hoe komt een (oud) Perzisch woord in het Engels terecht? Dat had te maken met kolonisatie. De Engelsen maakten kennis met de 'pajama' als een wijde broek die zowel door mannen als vrouwen gedragen werd. Het was oorspronkelijk geen nachtkleding, maar gewoon een loszittende, luchtige, comfortabele broek (denk maar terug aan de letterlijke betekenis: 'beenbekleding'). De Engelse kolonisatoren adopteerden het kledingstuk echter vooral als nachtkleding, en zo verspreidden deze betekenis en dit kledingstuk zich ook buiten Azië.