Handicap

Handicap is eigenlijk best een apart woord. Dat komt vooral doordat het een Engels leenwoord is en daardoor voor ons een beetje vreemd in de oren klinkt. Maar hoe is de geschiedenis van dit woord? Wat heeft het met een 'hand' en een 'cap' te maken?

Hand in cap

Het woord 'handicap' komt oorspronkelijk van een wedspel dat in Engeland eeuwen geleden populair was. Het werd door twee personen gespeeld, waarbij er een derde persoon als scheidsrechter was, die geld uit een hoofddeksel pakte. Vandaar de 'hand in cap', wat samengetrokken is tot 'handicap'.

Handicap match

Dat wedspel heeft natuurlijk nog niks te maken met onze betekenis voor het woord 'handicap'. Die betekenis kwam namelijk pas toen er in de achttiende eeuw een nieuw spel op kwam, een 'handicap match', ook wel 'handicap race' of gewoon 'handicap' genoemd. Dit was een race met meerdere paarden, waar net als bij het oude wedspel ook een scheidsrechter was die wat te zeggen had over de loop van het spel. De scheidsrechter besliste hier namelijk welk extra gewicht elk deelnemend paard moest dragen. In de tweede helft van de achttiende eeuw ging dit ook een rol spelen in andere sporten, een zwakke deelnemer kreeg bijvoorbeeld een puntenvoorsprong. Uiteindelijk kreeg 'handicap' de betekenis 'de aan de sterkere deelnemer opgelegde benadeling'. Hierdoor verviel de oude betekenis 'wedstrijd met handicap'. 

Het Nederlands heeft deze betekenisveranderingen redelijk traag overgenomen. In 1892 (meer dan een eeuw later dus), bestond bij ons nog steeds het woord 'handicap-race' (bij het zeilen bijvoorbeeld). Ook stond in de Van Dale zelfs nog tot 1924 als enige betekenis 'paardenwedren met voorgift'. Maar na verloop van tijd kreeg het toch een bredere, maatschappelijke betekenis, namelijk 'belemmering of gebrek waaruit een achterstand verklaarbaar is'. En zo zitten we toch bij de betekenis die wij nu ook kennen. 

In de aap gelogeerd zijn

Ik ben gek op spreekwoorden, gezegden, zegswijzen, uitdrukkingen en alle andere vormen van taal die een beeld opwekken. Ze maken een stuk tekst gelijk een stuk leuker. Denk bijvoorbeeld aan 'als de kat van huis is, dansen de muizen', 'met een hete aardappel in de keel praten', of 'iets in één adem uitlezen'. Ik weet niet hoe dat bij jullie is, maar ik krijg gelijk een beeld in mijn hoofd van wat er letterlijk staat (dat maakt het juist zo leuk, zie je al blije muisjes of iemand met een hete aardappel in z'n keel voor je?). Helaas zijn er ook formuleringen waarmee ik niet echt iets kan en daar is 'in de aap gelogeerd zijn' een voorbeeld van. Eens kijken of we dat kunnen veranderen :)

In 't Aepjen

Deze uitdrukking gaat terug tot de tijd dat er in Amsterdam een café was dat 'in 't Aepjen' heette. Dat café bestaat trouwens nog steeds, aan de Zeedijk. Het is één van de twee nog bestaande laat-Middeleeuwse houten huizen in Amsterdam. De naam van het café zou ontstaan zijn doordat de vroegere eigenaar hier apen hield. Je kon hier ook slapen, waardoor de uitdrukking 'in de aap gelogeerd zijn' ontstaan is.

Een vervelende situatie

Maar hoe zit het dan met de betekenis 'in een vervelende situatie gekomen zijn', die wij nu voor de uitdrukking gebruiken? Hier zijn meerdere verklaringen voor.
De eerste is dat er veel ongedierte was in dat logement (door de apen die er gehouden werden), wat natuurlijk voor vervelende situaties zorgde als je dacht daar lekker te kunnen gaan slapen.
Een andere verklaring, die misschien wel met de eerste te maken heeft, is dat veel van de matrozen die in 'in 't Aepjen' gelogeerd hadden niet meer terug keerden van de barre reis naar Oost-Indië. Natuurlijk werden sowieso altijd veel matrozen slachtoffer van de barre omstandigheden aan boord, maar als je in 'in 't Aepjen' gelogeerd had, slonk de kans dat je Amsterdam nog een keer zou zien aanzienlijk. Ook hier zien we dus dat in 'in 't Aepjen' logeren nare gevolgen had.
De derde en laatste verklaring is dat er veel mensen werden aangetrokken door de ronselaars van de VOC die in het café zaten. Die lieten de alcohol namelijk flink stromen, maar wilden daarmee bereiken dat hun slachtoffers hun handtekening onder het contract zouden zetten. Dat de situatie er dan inderdaad niet al te rooskleurig uitzag als je 's ochtends wakker werd hoef ik je natuurlijk niet uit te leggen.
Drie verschillende verklaringen dus. Voor mijn gevoel ligt de derde het dichtst bij de betekenis die wij nu nog kennen voor deze uitdrukking, maar de verklaringen sluiten elkaar niet uit. Misschien zijn ze alle drie wel waar. Ik hoef het in ieder geval nooit meer zonder beeld te stellen als ik 'in de aap gelogeerd zijn' tegenkom!

Cultuur

Ieder land en ieder volk op de wereld heeft zijn eigen cultuur. Cultuur is een geliefd begrip geworden. Maar oorspronkelijk had cultuur niet iets met de gewoonten en gebruiken van een land te maken.

Cultura

Ons woord 'cultuur' is via het Franse 'culture' in het Nederlands gekomen. De Fransen hadden dat woord weer ontleend aan het Latijn, waar het woord 'cultura' bestond. Dat betekende 'verzorging, bebouwing, veldbouw', afgeleid van het werkwoord 'colere', dat 'verbouwen, bewonen, (religieus) vereren' betekende. Oorspronkelijk was 'cultuur' dus een woord dat te maken had met de landbouw, en niet zozeer met de leefwijze van een volk. Dat het met de landbouw te maken had kun je tegenwoordig nog zien in woorden als 'agricultuur', 'horticultuur' en in uitdrukkingen zoals 'in cultuur brengen', dat 'ontginnen' betekent.

Cultuur

Sinds het eind van de 17e eeuw werd het woord in het Frans ook overdrachtelijk gebruikt, namelijk voor 'beschaving'. Cultuur had dan betrekking op de geestelijke ontwikkeling van de mens. Je zou dus kunnen zeggen dat de innerlijke beschaving van een mens werd vergeleken bij een goed behandelde akker. Maar tegenwoordig gebruiken wij het woord niet meer alleen in de zin van 'beschaving', elk volk heeft nu een cultuur, ook volken die misschien vroeger in de ogen van die Fransen geen beschaving zouden hebben gehad. 

Salaris

Salaris is een welkom iets. Geld is namelijk hard nodig in ons wereldje. Maar zoals je misschien al kunt ontdekken aan het woord 'salaris', heeft de beloning voor werk niet altijd uit geld bestaan.

Zout

Zoals namelijk te zien is aan het 'sal' in 'salaris', ging het hier over zout in plaats van geld. Het Latijnse 'sal' betekende letterlijk zout. Daarvan werd een bijvoeglijk naamwoord afgeleid: 'salarius', oftewel 'het zout betreffende'. Van dat bijvoeglijk naamwoord is nog een zelfstandig naamwoord gemaakt: 'salarium', dat de betekenis 'het rantsoen zout dat aan de soldaten werd uitgedeeld' had. Zout was namelijk vroeger een heel kostbaar iets (in tegenstelling tot nu), waarmee soldaten betaald werden. 

Uitbetaling

Het zout dat de soldaten kregen ruilden ze natuurlijk alsnog in voor geld, dus zo heeft het toch al wel iets met financiën te maken. Later werd het woord ook gebruikt voor uitkeringen die niets met zout te maken hebben en zo komen we tot onze betekenis: loon. Gelukkig maar, want ik zie nu toch liever geld binnenkomen dan een grote zak met zout. :)